B

bana mpfundla u tshika xihlahla

D

dulu i ndzhaka hi siku ra dyandza
dzovo a ri tshuvutsiwi n’wana a nga si tswariwa u nga tlhuvutsi dzovo n’wana a nga se velekiwa

E

emahlweni ka nghala ku fambiwa na xisana
endzhaku ka xihangu ku na nkwangulatilo

H

hambi wo famba enkoveni lundza ri ta vonaka
hambi wo yi dlayela ebakweni, makoti ma ta yi vona
hambi wo yi tsona mati u ta vona yi nwile
hi ta ku i timangwa loko hi vona hi mavala
hlanta ngati u vona hi xaka, hlanta byala ku tsaka vanghana
hlomisa ri fanele ku sungula hi ku gingirika
huku yi dlayiwa hi le nkolweni
huma mhirhi ku nghena mamba

I

i homu ya le vuhosini, wa yi khayima u nandzu wa yi tshika u nandzu
i mhangu ku tilavela
i mhunti yo fela etinyaweni

K

khamba ri tumbela hi kamba ra n’hwembe
khumbi ri na tindleve
ku endza mukhalabya, jaha a ri endzi
ku hela ka vuhosi i ku hela ka matimba
ku ka u nga hisi nhova swi tlula ku yi timela
ku pfuxiwa leyi tipfuxaka
ku rima hi tihomu swi tlula hi ku rima hi xikomu
ku rindza n’weti i ku rindza munyama
ku tlula ka mhala ku letela n’wana wa le ndzeni
ku tsaka ngopfu swi hlola mihloti
ku tshunguriwa loyi a vabyaka
ku tsutsuma ku tlula hi ku famba khwatsi
kuwa ro tshwuka ri na xivungu endzeni
kwembe ro hiwa a ri na murhu

L

laha ku nga na ku navela ku na ku humelela
laha ku nga ni tinhongana ku borile xilo
laha ndlati yi nga ba kona, yi tlhela yi vuya
lexi nga heriki xa hlola
loko loko a yi pfuni nchumu
loko mati ma halakile ma halakile
loko mbhongolo yi nga koki, xigolonyana xi ta koka mbhongolo
loko mbita yi fayekile yi fayekile
loko mfenhe yi khome vulombe yi famba hi milenge minharhu
loko mpfula yi xa ku sungula ntungu wa machela
loko nambu wu nga hundzi hi le ka wena, yana enambyeni
loko u byala mfava u ta tshovela mfava
loko u chava ku lumiwa vana munghana wa nyoka
loko u khome xinyanyana a wu swi voni leswaku u khome nyama, a xi hahe u ta swi vona leswaku u lahlekeriwe hi nyama
loko u nga fambi u ta teka makwenu
loko u nghena ematini u ta fanela ku tsakama
loko u phasa mpfundla u ta tsandzeka ku phasa mhunti
loko u phasa nyoka yi va nyama
loko u tsandzikile ku phasa mhunti, phasa mpfundla
loko u tsundzuka mhelembe khandziya murhi
loko yi tsandzeka ku rima yi sola xikomu
loyi a nga na mali u twiwa ku tlula van’wana
loyi a rhurhaka eka kokwana u chava ku rima
loyi a tivaka xihahlu a nga khomiwi hi ndlala
loyi a tshivelaka ndzilo u fanele ku wu orhela

M

mabofu ma rhangelana
mahlo ya nkwahle ya tiva hi muyevuri
makatindleve a nga rileriwi
makatla ma dzime lwangu
makondlo mo tala a ma celi nkele
mangwa a yi cinci mavala ma yona
mangwa yi pfumale timhondzo hi ku rhumisa
matirhayexe a nga gimeti ndzima
matsavu i rihanyu
maxindyana a xi khani kambirhi
mbhuri yin’wana na yin’wana yi na marhengwe
mbyana leyi hanyaka yi tlula nghala leyi feke
mbyana leyi yiveke matandza yi tikomba hi ku yimisa tindleve
mbyana yi caca mpfundla ivi yi caca mfutsu
mbyana yo ka yi nga caci makhamba yi dya matandza
meno i xikandza xa mbilu
mhisi yi ambale dzovo ra nyimpfu
mhunti yi biwa ya ha ri na mahika
mhunti yo tiyisa etinyaweni
mhunti yo tlulatlula, Mangulwe wa yi siya
mpfula yi hi nela hinkwerhu
mpfula yi kurisa mavele yi wisa na tindlu
muchayi wa mhalamhala hi n'wi vona hi nomu
muhloti wa tinyarhi ti vuya hi yena
mukomberi wa vurhongo a nga ali xitheve
mundzuku a nga fiki
mundzuku i siku
munhu u dyondza hi ku endla
murhi wo bava kusuka erimitsweni
mutirhi wa le masirheni a nga na nkosi
mutlhontlhi wa tinyoxi a tiyimele

N

n’anga yi khome vutomi, hosi yi khome ndzalama
na viriviri va thothisana
ncindzu wu kukulela ekaya
ndlala ya tlharihisa
ndlela hi yona yo jikiwa
ndlopfu a yi fi hi rivambu rin’we
ndlopfu na sokoti i tintangha hi dyandza na hi ndzalo
nghala yi siyela mhisi
nghala yi tumbeta vurhena
ngoma a yi tichayi
nhenha yi vonaka enyimpini
nhongana yo pela emadlekeni
n’hwarimbirhi yin’we yi tshwa nkanga
njiya a yi fani na muroho
nkarhi wu dyiwa hi makondlo
nkawa wa tsandzeka ku khandziya murhi
nkosi wu famba hi ndlela
nkuwa wu fanele ku va na makuwa
nkwahle wu hlola nyama
nomu a wu taleriwi hi nambu
nomu a wu tlheli ku tlhela rintiho
noyi a nga na makanja
nsimu yi rhanga yi susiwa swikundzu yi nga si rimiwa
ntamu wa mhisi i ku hlota
ntirho wa le hosini wu dlaya xiphukuphuku
ntirho wu chava mavoko
ntiyiso wa vava kambe wa tshunxa
n’wana a hi wa un’we
n’wana a nga tsoniwi nkhavi
n’wana loyi a nga ririki u fela edzobyeni
n’wana u rhanga a tshama a nga si kasa
n’wana u tseme mubya
n’wana wa mbyana i mbyana
n'wana wo pfumala nawu i khombo etikweni
nyimpi i ya vambirhi
nyoka a yi rivali nkoka wa yona
nyoka yi dlayiwa hi le nhlokweni
nyuku va kulula va n’watseka

R

ribye rin’we a ri dlayi swinyanyana swimbirhi xikan’we
rifumo i mberha ra dzudzeka
rintiho rin’we a ri nusi hove
ri orhele ra ha ku tlhaverile

S

songa rigogo ra ha tsakama
sukumbela yi ndzi luma kan’we
swimanga swi n’wayana swi heta swi hlota makondlo swin’we

T

tamatisi rin’we ri borisa bokisi
tandza ri tswala hoko
ta vambirhi i ta vambirhi, wa vunharhu i maonhamhaka
tihlo hi tihlo
tihomu ta makhelwana ti nonile kutlula ta mina
ti hupe nzukwa ti teka ncheleni
tiko a xi etleli ku etlela Fosi Magomani
tiko ri onhaka kusuka ehosini
tiko ro pfumala hosi a ri na vuyo
timbalu ti huma loyi a orhaka ndzilo
timhisi ta mikoka mimbirhi yin'we yi phatluka nyonga
timhisi timbirhi ti dlaya nghala
timpfuvu timbirhi a ti tshami xidziveni xin'we
ti vuya ti nga siviwangi
toya ro va sirha ra le handle
tshovatshova a nga pfuni
tsima ri hanyisa rixaka
tsotsi yi bamba loko yi xurhe

U

u dyondza ku khandziya nsinya loko u tshama na mikawa
u le xikarhi ka madinda na mahlwehlwe
u nga bulumuxi mpfundla wu tietlelerile
u nga byala mavele ku mila mfava
u nga dungi xihlovo loko u heta ku nwa mati
u nga dyi tinyawa swin’we na timhunti
u nga fayi tandza swihlangi swi langutile
u nga hlayeli swikukwana swi nga si tlhotlhora
u nga hlongorisi huku u khome munyu
u nga hoxi bekara hi maribye
u nga landzi nyoka enkeleni wa yona
u nga teki xinkwa u nyika tinghala
u nga tsemi nkuwa hi ku kala swiluva
u nga tsemi rhavi u tshame eka rona
u nga voni ndzhulwana ku vangama, endzeni ka yona ka bava
u nga voni xilavi etihlweni ra makwenu kasi ka wena i ritsandza
u n’wi nyika rintiho a teka na voko
u ta dya swa nyuku wa wena
u ta tshovela lexi u xi byaleke
u tiva eka kokwana hi ku kombiwa

V

vana va munhu va tsemelana nhloko ya njiya
vondlo ri dyondza ku haha hi ku ringeta
vuhosi a byi peli nambu
vukulukumba bya xava
vumbhuri i xongela n’wini
vuphunta a va pfuxeli va pfuxela vuvabyi
vurhongo byi ponisa mukwana
vusiwana bya tlharihisa
vutivi byi le ndzeni ka mahanti
vutlhari bya mhangele i ku hubuta
vutomi bya munhu byi le xandleni xakwe
vutomi i vhilwa, bya rhendzelaka
vuxaka bya ngati a byi tsemeki
vuxaka bya tin’hwari i ku handza swin’we

W

wanuna i nhloko, wansati i nhamu
wanuna i nyimpfu, u rilela endzeni

X

xandla famba, xandla vuya
xandla xi na matimba ku tlula rintiho
xiganga xi hlola xirhelelo
xihlovo xa le mahlweni madlayisa torha
xihlungwana lexi pfutaka xi tsakamisa muti
xihoxo xi famba na mutlangi
xikomu ehansi ka nsinya xi dyiwa hi muhlwa
xikomu xo lomba a xi na ndzima
xilondza xi vava mun'wayi
ximitantsengele xi tshembe nkolo
xinamu xi dlele nkwahle
xindhichana ngilingilii
xintshabyana xi hundzuke ntshava
xivoni a xi kombi wena wa le ndzeni

Y

yana kaya ri nga si ku pelela
yindlu yi sungula ehansi